Biologische bestrijding en –landbouw, buurtproject en toerisme in één.
Japanse duizendknoop is een zogenaamde invasieve plantensoort: een lastig te bestrijden exoot. Vorig voorjaar vertelde Norbert Mergen van de tuin MergenMetz in Doorwerth me dat bonte bentheimer landvarkens graag duizendknoop lusten. Ik was enthousiast over het idee om ze in te zetten voor de bestrijding. Dit voorjaar bleek de gemeente ‘de koe bij de horens te hebben gevat’. André Menting van de gemeente Renkum vertelt de ervaringen tot nu toe en ik ben een kijkje gaan nemen. Het resultaat overtrof mijn verwachtingen.
Dacht je ook bij bosbesplukker meteen aan een senior die met zeeën van tijd met een potje in de hand wat van die supergezonde besjes aan het verzamelen is. Of herinnert het je aan de verhalen van je opa en oma, die vroeger dagenlang met het gezin de bossen introkken om wat broodnodige extra inkomsten bij elkaar te plukken. Of is voor jou een bessenplukker verbonden met je buurvrouw die initiatiefnemer is voor de realisatie van een plukbos en daarnaast wildpluk excursies organiseert in de natuur. Een bosbesplukker hoeft geen mens te zijn. Het is ook een gereedschap om het plukken te versnellen.
Omdat Groene Massa gaat over functioneel landschap en de producten die daar uit komen lees je in dit blog over de waarde van de bosbes vanuit een breed perspectief en kansen voor een fraai landschap.
De bosbes De blauwe bosbes behoort tot de groep heide-achtigen. Ze zijn voornamelijk te vinden in open bossen van de Veluwe, Brabant, Utrechtse heuvelrug en Drenthe. Je ziet ze soms in de duinen. Op de Wildplukwijzer zijn een aantal locaties aangegeven. Ze houden van zand, beetje humus of zure veenbodem. Ze verspreiden zich door wortelstokken, die enorm lang kunnen zijn en pas nieuwe planten leveren als de groeiomstandigheden goed zijn. Ze vormen een mooie groene onderlaag onder de bomen. De bessen in de supermarkt zijn voor 99% geen wilde bosbessen maar Amerikaanse blauwe bessen. Dit is wel een neefje of nichtje van de bosbes, maar geteeld bij diverse kwekerijen in Nederland.
Iedere bes groeit aan een apart steeltje dat moeilijk los laat. Bij het plukken raken de bessen iets beschadigd en er vloeit iets sap uit. Dat is de oorzaak dat je zulke ongelooflijk blauwe vingers van het plukken krijgt. Het maakt ook, dat je de bosbes niet al te lang kunt bewaren; langer dan 2 á 3 dagen kun je ze niet goed houden. De bosbessen werden daarom al heel vroeger ingemaakt en verwerkt tot sap of jam. In Barneveld werd ook bosbessenwijn geproduceerd. Kolonisten in Amerika gebruikten bosbessen ook om grijze verf te maken. Bosbessen zijn één van de vruchten met de meeste antioxidanten. Verse vruchten hebben een licht laxerende werking. Thee gemaakt van de gedroogde bladeren werkt antiseptisch en is bloedstelpend
Verdienen aan bosbessen in vroeger tijden
Aan het begin van de vorige eeuw vormde de pluk van bosbessen voor veel families nog een onmisbare bron van inkomsten. Groesbeek vormde een waar handelscentrum. De bosbessen werden van hieruit zelfs geëxporteerd naar Engeland. Vooral vrouwen en kinderen gingen er op uit en verder mannen die geen of weinig werk hadden. Scholen hadden zich aangepast en een speciale bosbessenvakantie ingevoerd voor de eerste twee weken van juli. Pas halverwege de jaren ’50 is dat afgeschaft. Al voor de Tweede Wereldoorlog was de prijs voor bosbessen zo gedaald dat er nog maar weinig animo was voor de pluk. De verdiensten wogen niet op tegen de moeite en de kosten voor vergunning of de toegangsprijzen die men moest betalen.
Huidig verdienpotentieel Verdienen aan het product wilde bosbessen zal niet lukken in Nederland. Wildplukken is formeel niet toegestaan. Officieel is het gevonden voedsel niet het eigendom van de plukker, omdat de grond van de overheid of van een particulier is. De hobby wordt meestal oogluikend toegestaan, mits de pluk voor eigen gebruik is en de natuur geen schade ondervindt.
Het fenomeen om naar de essentie van ons voedsel te gaan en de belangstelling voor superfood maakt wildplukken in kleine hoeveelheden wel razend populair. Er is een snel groeiende groep ondernemers die wildpluk excursies aanbieden en van de oogst maaltijden bereiden. Bosbessen plukken hoort daar in de zomer ook bij. Met deze dienstverlening is wel behoorlijk geld te verdienen. Ook de ontwikkeling van plukbossen is in opkomst. Ook hier komen de verdiensten niet primair van de geoogste vruchten zelf, maar levert de sociale – en gezondheidscomponent waarde op (of besparing op een ander terrein). Het biedt mensen een nieuwe mogelijkheid om elkaar te ontmoeten. Voor mensen met een smalle beurs geeft het de mogelijkheid om gratis aan gezond voedsel te komen. Ook die senior die ik in het begin noemde speelt hierbij een rol. Het gaat niet alleen om gezond voedsel, maar het is ook goed om ouderen uit te blijven dagen in beweging te blijven voor hun eigen gezondheid. Gemeentes en landschapsbeheerders zouden hier veel meer ruimte voor beschikbaar moeten stellen.
Gereedschap In Scandinavië, Oost Europa en in een enkel gebied in Duitsland zijn nog wel professionele plukkers te vinden. Om de pluksnelheid te verhogen maken ze gebruik van bosbesplukkers als gereedschap. Om de pluk te mechaniseren hadden men in Duitsland een gereedschap ontwikkeld uit een soort kam van metalen pennen die 3-4 mm van elkaar zitten met een blik er aan vast om de bessen op te vangen.
Op de foto is een moderne versie hiervan te zien, zoals die nu te koop is bij bol.com. Door die metalen pennen worden de bosbesplanten snel beschadigd. De kans is groot dat er volgend jaar dan geen bessen meer aanzitten. In veel gebieden in Duitsland is daarom het gebruik van dit gereedschap expliciet verboden. Zelf heb ik in Zweden een mildere variant van dit gereedschap gekocht, namelijk een plastic exemplaar. Zo’n ‘bärplockare’ is daar in de veel landwinkels te koop. Bij het plukken van de bosbessen met die Zweedse ‘bärplockare’ komen wel een paar blaadjes mee, maar de schade aan de planten is nihil. Bijkomend voordeel is dat je minder blauwe vingers oploopt. Ook kun je makkelijker reiken, zodat je je voeten gunstiger kunt plaatsen en je minder planten plet.
Perspectief Mijn advies zou zijn om in Nederland op veel meer plaatsen in het landschap gunstige omstandigheden voor bosbessengroei te creëren. Het biedt een fraaie groene onderbeplanting onder bomen waarvan het tak en tophout kan worden geoogst. Graag denk ik mee met de combinatie van verdienmodellen. Laten we voor de bekendheid van het bosbessenplukken in het wild hier die Zweedse ‘bärplockare’ importeren en dat gereedschap met die stalen pennen in de handel verbieden.
Op deze blog verschijnen wetenswaardigheden over Groene Massa, een fraai en functioneel landschap, ‘wat te doen met producten die daar uit komen’ en de circulaire economie.